6330.ใบมะตูม และศาสนาพราหมณ์ในไทย
ใบมะตูม
ศาสนาพุทธและศาสนาพราหมณ์ในประเทศไทยมีมาแต่โบราณกาลจนถึงสมัยกรุงสุโขทัย กรุงศรีอยุธยา กรุงธนบุรี และกรุงรัตนโกสินทร์ ชาวไทยจึงเคารพนับถือศาสนาพุทธและศาสนาพราหมณ์ งานพิธีบางอย่างที่ชาวไทยประกอบขึ้นเพื่อความเป็นสิริมงคล จึงมีทั้งศาสนาพุทธและศาสนาพราหมณ์ควบคู่กันไปตามที่ตนเคารพยึดมั่นอยู่ จึงเกิดเป็นวัฒนธรรมขนบประเพณีอันดีงามมาถึงปัจจุบันนี้
สมเด็จพระมหากษัตริยาธิราชเจ้าเป็นพุทธมามกะและทรงเคารพนับถือศาสนาพราหมณ์ตามบูรพราชประเพณี ในพิธีต่าง ๆ ที่โปรดเกล้าฯ ให้ประกอบขึ้นนั้น บางพิธีมีทั้งศาสนาพุทธและศาสนาพราหมณ์ตามควรแก่กาละ
ใบมะตูมเป็นพฤกษชาติ ลักษณะใบเล็กมน ปลายเรียวแหลมอ่อนนุ่มมีก้านใบเรียงติดกันเป็นรูปสามแฉก ในก้านหนึ่งมี ๓ ใบ มองเผิน ๆ คล้ายตรีเทพศาสตราวุธขององค์พระนารายณ์ ในนิยายเทวะกำเนิด ตามตำนานลัทธิพราหมณ์ว่า
“พรหมองค์หนึ่งจุติเป็นช้างชื่อเอกทันต์มีอิทธิฤธิกำลังมหาศาลไม่ยอมปฏิบัติการใด ๆ ตามที่พระนารายณ์จะมีโองการ พระนารายณ์กริ้วมากจึงเอารุกขเจ็ดประการมาร่ายมนต์ฟาดลงที่รอยเท้าอันเป็นทางเดินของช้างเอกทันต์ ด้วยอำนาจมนต์ของพระนารายณ์ ทำให้ช้างเอกทันต์ปวดศีรษะแทบจะแตกเป็นเจ็ดภาค จนทนไม่ได้
วิ่งมาด้วยความโกรธตรงเข้าต่อสู้พระนารายณ์ แต่สู้ฤทธิพระนารายณ์ไม่ได้ก็บ่ายหน้าหนี พระนารายณ์จึงทรงบาศก์ซัดผูกมัดเท้าขวาช้างเอกทันต์ แล้วพระนารายณ์ก็เอาตรีปักที่แผ่นดิน อธิษฐานเป็นต้นมะตูม แล้วเอาปลายบาศก์ตระหวัดผูกไว้กับต้นมะตูม”
พราหมณ์จึงถือว่าใบมะตูมเป็นพลังแห่งชัยชนะและเป็นไม้มงคล เมื่อประกอบกับน้ำพระพุทธมนต์บรรจุในสังข์สำหรับถวายพระมหากษัตริย์ พระราชทานเป็นประเพณี ในปัจจุบันนี้พระมหากษัตริย์จะพระราชทานใบมะตูมในงานพระราชพิธีที่เป็นมงคลเช่น
– พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ พระราชทานน้ำสังข์และใบมะตูมแก่พระยาแรกนาและเทพี
– เอกอัครราชทูตไทยกราบถวายบังคมลาไปปฏิบัติราชการในต่างประเทศ
– พิธีเสกสมรสและสมรสพระราชทาน
– พระราชทานแก่พระบรมวงศานุวงศ์ที่เข้าเฝ้าฯ เมื่อเจริญพระชนม์และข้าทูลละอองธุลีพระบาท
ในงานดังกล่าวพระมหากษัตริย์จะพระราชทานน้ำพระมหาสังข์ พระราชทานใบมะตูม (ใบมะตูมอยู่ในพระมหาสังข์) และทรงจุณเจิมด้วยแป้งหอมที่หน้าผากผู้เข้าเฝ้าฯ
การพระราชทานใบมะตูม ให้ผู้เข้ารับพระราชทานยกมือขวาขึ้น “เอางาน” ก่อนรับพระราชทาน เมื่อรับพระราชทานแล้วให้เหน็บใบมะตูมไว้เหนือหูขวา
บทความจากหนังสือเรื่องเล่าในวัง หมวดประเพณี เรื่องใบมะตูม โดยสำนักพระราชวัง พุทธศักราช ๒๕๕๗
